Co zrobiłaś, że żyjesz, gdy tylu zginęło?
Bohaterem powieści jest Stingo, młody, początkujący pisarz, który wprowadza się do mieszkania w domu pani Zimmerman w dzielnicy żydowskiej. Chłopak jest zafascynowany mieszkającą nad nim parą kochanków – powojenną uciekinierką z Polski o imieniu Zofia oraz Nathanem, obiecującym chemikiem. Szybko okazuje się jednak, że tę dwójkę łączy relacja bardzo dziwna i burzliwa, a każde z nich dodatkowo walczy ze swoimi demonami – Zofia nie potrafi uporać się ze wspomnieniami pobytu w Auschwitz oraz z dziedzictwem pozostawionym przez ojca, profesora akademickiego i zdeklarowanego, aktywnie działającego antysemitę, z kolei Nathan choruje na schizofrenię, a dodatkowo bierze narkotyki.
Po lekturze muszę przyznać, że mam do „Wyboru Zofii” stosunek ambiwalentny. Zacznijmy więc od tego, co jest dobre. Z jednej strony doceniam, ile wysiłku Styron włożył w to, by stworzyć powieść, która będzie przybliżać amerykańskim czytelnikom, niemającym w tamtych czasach pojęcia o tym, co naprawdę działo się w Europie, temat i obraz koszmaru nazistowskich obozów koncentracyjnych. Widać, że autor poznał wiele publikacji na temat obozów i mechanizmów zagłady. W swojej powieści cytuje choćby Hannah Arendt.
Podobała mi się też postać Zofii, bardzo niejednoznaczna, pokazująca, że w tamtych okrutnych i strasznych czasach nie każdy mógł i potrafił być bohaterem. Nie każdy mógł być jak wspominana przez Zofię Wanda,przewodząca komórce konspiracyjnej. Zofia jest kobietą zagubioną, która się boi i dba tylko o siebie. Rozumiem ją i nie potępiam. Bo to nie były ludzkie czasy. W kontekście tej postaci bardzo ciekawy jest również jej tytułowy wybór. Nie chodzi tylko o wspomniany w zaledwie paru akapitach wymuszony przez esesmana wybór, które dziecko ocalić, a które odesłać do komory gazowej.. Dla Zofii każdy dzień był wyborem – czy poddać się i popełnić samobójstwo, czy też żyć i już zawsze borykać się z syndromem ocalałego.
Na tym jednak plusy powieści Styrona zdecydowanie się kończą. Istnieje teoria, że o obozach koncentracyjnych mają prawo opowiadać poprzez literackie świadectwo tylko ci, którzy przeżyli. Nie jestem jej wyznawczynią, gdyż wiem, że nawet oni układali swoje doświadczenia w narrację, nie zawsze prawdziwą. Z niepokojem jednak patrzę na to, że dziś literatura „pseudoobozowa” stała się modna. Jak grzyby po deszczu wyrastają te wszystkie „Bibliotekarki z Auschwitz” i „Tatuażyści z Auschwitz”. I jakkolwiek nie uważam, że o obozach mają prawo mówić i pisać tylko ocalali, to nadal twierdzę, że należy to robić z szacunkiem i z dbałością o faktografię. W „Wyborze Zofii” Styron bardzo się starał, ale, miałam wrażenie, że przedstawiony przez niego przedwojenny Kraków czy obóz koncentracyjny są udawane i równie papierowe, jak publikacje, których się naczytał. Nie czułam w tej książce echa prawdziwych ludzi i miejsc. Nawet relacja dotycząca Oświęcimia, choć powinna budzić grozę i lęk, wydawała się sucha i wyprana z emocji.
Wydaje mi się, że pisarz chciał umieścić zbyt wiele wątków w jednym dziele. Mamy tu i opowieść o tworzeniu pierwszej powieści i wchodzeniu w dorosłość (z bardzo wyraźnymi wątkami autobiograficznymi), obszerny fragment o antagonizmach między północą i południem Stanów Zjednoczonych (moim zdaniem zupełnie niepotrzebny), opowieść o tragicznej, wyniszczającej miłości, historię pierwszego zauroczenia i rozbudzenia erotycznego (też zupełnie zbędną), wreszcie opowieść o popadaniu w uzależnienie. I choć wszystkie te wątki zostają porządnie rozwinięte, gdzieś gubi się sens całej książki. O czym tak naprawdę jest ta historia? O młodej Polce, która uniknęła śmierci w obozie i nie wie, jak żyć dalej? O początkującym, niewyżytym erotycznie pisarzu? Trudno zawyrokować.
Podsumowując, nie można odmówić „Wyborowi Zofii”, że jest to powieść bardzo dobra, ale moim zdaniem nie wybitna. Chwilami wydawała mi się mocno papierowa i nieautentyczna, chwilami przegadana. Jeśli cierpienie kobiety ocalałej z piekła obozów koncentracyjnych miało tu być najważniejsze, to ewidentnie nie było. Jeśli nie miało być najważniejsze, to po co jej wątek ładować w opowieść o świeżo upieczonym pisarzu? Autor nie mógł chyba zdecydować, o czym tak naprawdę ma być jego książka.
Komentarze
Prześlij komentarz