Nimfetka i profesor

„Lolita” to jedna z tych powieści, o których nawet, jeśli się ich nie czytało, słyszało się i ma się zdanie. Są tacy, którzy nie czytali, ale wiedzą, że to arcydzieło. Inni wiedzą na pewno, że nie ma co poświęcać czasu na powieść o zboczeńcu i nastolatce. Pamiętam, jak na koniec pewnych zajęć na polonistyce, dawno, dawno temu w odległej galaktyce, profesor odczytał nam fragment „Lolity” z zachwytem. Musiało minąć kilka lat, zanim od „muszę przeczytać” (czego nie zrobiłam) przeszłam do „naprawdę chcę przeczytać”. I co, jaka jest moja prawda o „Lolicie”?

Humbert Humbert jest profesorem literatury ze skłonnościami do obmacywania małych dziewczynek. Pewnego dnia wprowadza się do wdowy, która ma jedenastoletnią córkę, Lolitę. Rozpoczyna się obsesja Humberta na punkcie dziewczynki i tego, jak się do niej dobrać.

Mam pewien kłopot z „Lolitą”. To oczywiste, że Humbert Humbert jest obrzydliwy i doskonale o tym wiemy. Tak, on, jak czytelnik. To pedofil, który jednocześnie zdaje sobie sprawę, że jest mięczakiem. Naturalną reakcją u każdego, absolutnie każdego człowieka z niewypaczoną moralnością, powinno być – potępiany zboczeńca, żałujemy dziewczynki. W końcu Lou jest przecież dzieckiem. Właśnie straciła matkę. Jest zagubiona, zrozpaczona, samotna i przestraszona. Tymczasem Nabokov konstruuje tę postać tak, że i ona jest obrzydliwa. Człowiek chce jej żałować, a jednocześnie myśli sobie, że Lou trochę sama jest sobie winna. Zanim dochodzi do zbliżenia między nią i ojczulkiem Humem, dziewczyna ma już za sobą inicjację seksualną z kolegą z obozu. Lou doskonale zdaje sobie sprawę ze swojej władzy nad profesorem i ją wykorzystuje. Ze swoim rynsztokowym językiem i wyrachowaniem jest równie ohydna, co Hum. To nie jest grzeczna, miła dziewczynka, która została skrzywdzona. W pewnym sensie są z Humem siebie warci.

Cokolwiek jednak myślę o bohaterach (mówcie, co chcecie, oboje są odpychający, dziewczyna też!), nie można odmówić „Lolicie” artyzmu. Po pierwsze doskonale się czyta. To świetnie napisana, wciągająca historia. Człowiek całkowicie zapomina, że obcuje z „arcydziełem”, z historią literatury, z kanonem. Zapomina i cieszy się lekturą, co rzadko można powiedzieć o dziełach uznanych już za klasyczne. Z drugiej jednak strony, jeśli dysponuje się odpowiednią wiedzą, ilość kontekstów, które można wyczytać z „Lolity” wręcz zapiera dech w piersi. Freud, baśnie, odwołania do innych twórców literackich i powieści, choćby do Sherlocka Holmesa. To jedna z tych powieści, w której przeglądamy się, jak w zwierciadle. Jeśli stanie przed nim osioł, nie należy się spodziewać, że ukaże się apostoł. Jednak w tym względzie z pomocą przyjdzie nam tłumacz. Należy z uznaniem pochylić się nad jego mrówczą pracą i poczynionymi przypisami do powieści. Dociekliwi odnajdą tam powieść w powieści. W „Lolicie” objawia się cały kunszt Nabokova-pisarza-uczestnika kultury.

Nienależnie od tego, czy czytaliście „Lolitę”, czy nie, wiem, że macie na jej temat swoje zdanie (no dobra, nie kłamcie, wiem, że macie!). Kieruję więc swój apel do tych, którzy, jak ja, do tej pory uprawiali w stosunku do „Lolity” rozmawianie o książce, której się nie czytało. Odłóżcie na bok całą tę otoczkę „powieść o zboku i nimfetce, której nikt nie chciał wydać i wreszcie zrobiło to wydawnictwo od erotyków”, przeczytajcie „Lolitę” i wyróbcie sobie zdanie. Prawdziwe zdanie. Czy Wam się spodoba, czy nie, wierzcie mi, to będzie przygoda!